BE-ja Litiumi dhe Serbia: Kompromis strategjik apo leshim vlerash?

Agron Shaqiri KO

Në pragun e tranzicionit të gjelbër dhe garës globale për burime strategjike, Bashkimi Evropian është përballur me një sfidë të dyfishtë: sigurimin e lëndëve të para kritike dhe ruajtjen e integritetit të vlerave të veta demokratike. Projekti i minierës së litiumit Jadar në Serbi, i zhvilluar nga korporata globale Rio Tinto, është kthyer në një pikë përplasjeje midis këtyre dy objektivave. Në këtë ese synojmë të analizojmë pasojat politike të përfshirjes së BE-së në këtë projekt, lëshimet e mundshme ndaj Serbisë në kontekstin e statusit të Kosovës dhe ndikimet që këto zhvillime mund të kenë në stabilitetin rajonal dhe pozicionimin gjeopolitik të fuqive të treta si Rusia dhe Kina.

̈ -̈

Zgjedhja e Serbisë si partner për sigurimin e litiumit në kuadër të Aktit të Lëndëve të Para Kritike (CRMA) paraqet një bast strategjik të BE-së. Depozita Jadar përmban potencial për të mbuluar deri në 25% të kërkesës evropiane për litium – një përbërës thelbësor për bateritë e automjeteve elektrike dhe për tranzicionin ekologjik. Në një kohë kur Kina ka një dominim të qartë në këtë sektor, sigurimi i një burimi të afërt dhe të qëndrueshëm si Serbia është i kuptueshëm nga këndvështrimi ekonomik.

Megjithatë, përfshirja e BE-së në një projekt kaq të kontestuar, në një vend që përballet me deficite serioze demokratike, paraqet rrezikun e një kompromisi të heshtur të parimeve të saj themelore.

: ̈̈

Projekti Jadar është përballur me kundërshtim të madh në Serbi, kryesisht për shkak të shqetësimeve për dëmet mjedisore, mungesës së transparencës dhe perceptimeve për korrupsion. Nëse BE-ja zgjedh ta mbështesë këtë projekt, ajo rrezikon të perceptohet si një aktor që përparëson interesat industriale të Gjermanisë dhe të bllokut mbi vullnetin dhe interesat e qytetarëve lokalë.

Për më tepër, nëse për hir të këtij partneriteti BE-ja toleron stanjacionin demokratik në Serbi dhe shmang presionin për reforma në fushat e lirisë së medias, korrupsionit dhe sistemit zgjedhor, atëherë rrezikon të humbasë besueshmërinë si promotor i vlerave evropiane në Ballkan.

̈ ̈

Në këtë kontekst, një nga pyetjet kyçe është nëse BE-ja do të jetë e gatshme të bëjë lëshime ndaj Serbisë në lidhje me statusin e Kosovës, në mënyrë që të ruajë stabilitetin dhe të garantojë realizimin e projekteve strategjike si Jadar. Një qasje e tillë e butë ndaj Beogradit mund të nënkuptojë:

Zbehje të presionit mbi Serbinë për të zbatuar marrëveshjet e dialogut me Kosovën;

Lehtësim të kritereve për integrim politik në favor të bashkëpunimit ekonomik;

Heshtje përballë retorikës nacionaliste dhe autoritare që po forcohet gjithnjë e më shumë nën udhëheqjen e presidentit Vuçiq.

Ky skenar do të kishte pasoja serioze për rajonin: forcimi i nacionalizmit, dobësimi i proceseve të pajtimit, dhe krijimi i një atmosfere mosbesimi ndaj qëllimeve të vërteta të BE-së në Ballkanin Perëndimor.

̈ ̈ :

Në këtë kontekst, Maqedonia e Veriut përballet me një sfidë specifike. Pavarësisht përmbushjes së shumë kushteve të BE-së, përfshirë ndryshimin e emrit dhe reforma të brendshme, vendi ende përballet me pengesa të brendshme brenda BE-së, për shkak të vetos bullgare dhe mungesës së një rrëfimi të qartë politik nga Brukseli.

Nëse Serbia, një vend me regres demokratik dhe marrëdhënie të paqarta me Rusinë, perceptohet se merr trajtim preferencial për shkak të burimeve natyrore që zotëron, kjo mund të rrisë frustrimin në Maqedoninë e Veriut, si te elitat politike ashtu edhe te qytetarët. Kjo do të përforconte narrativat se përparimi në rrugën drejt BE-së nuk varet nga reformat dhe përkushtimi, por nga kapaciteti për të ofruar përfitime strategjike ekonomike për Brukselin.

Në skenarin më negativ, kjo mund të ushqejë forcat euroskeptike dhe proruse në vend, të cilat mund të përdorin shembullin e Serbisë për të dëmtuar besimin e qytetarëve në perspektivën evropiane dhe për të nxitur një kthesë gjeopolitike në drejtim të Lindjes. Një zhgënjim i thelluar në Maqedoninë e Veriut do të shkundte themelet e strategjisë së BE-së për stabilizim të Ballkanit përmes integrimit dhe do të rriste rrezikun e polarizimeve të reja ndëretnike dhe ndërcivile.

̈ ̈̈ ̈ ̈

Në një klimë të tillë paqëndrueshmërie, Rusia dhe Kina kanë mundësi të artë për të thelluar ndikimin e tyre në rajon. Moska do ta përdorë mbështetjen e BE-së për Rio Tinton si provë se Brukseli është thjesht një “kolonizator modern” që shpërfill opinionin publik vendas. Kina, nga ana tjetër, do të ofrojë investime me më pak kushte politike, duke e paraqitur veten si partner i besueshëm dhe jo ndërhyrës.

Kjo do të çojë në një polarizim të mëtejshëm gjeopolitik të Ballkanit, ku Serbia do të vazhdojë të luajë me të dyja anët – duke marrë përfitime nga Perëndimi, ndërkohë që thellon lidhjet me Lindjen.

̈ ̈ ̈ ̈ ̈ ̈ -̈

BE-ja ndodhet përballë një prove të rëndësishme: a do të mbrojë vlerat e saj, apo do të bjerë në tundimin e realpolitikës së interesit ekonomik? Partneriteti me Serbinë për litiumin nuk duhet të jetë një shkëmbim për heshtje ndaj autoritarizmit apo për neglizhim të Kosovës. Përkundrazi, ky partneritet mund dhe duhet të përdoret si mjet presioni për reforma reale dhe për progres të ndjeshëm në dialogun Kosovë–Serbi.

Vetëm një qasje e ekuilibruar, ku zhvillimi ekonomik ecën paralelisht me reformën demokratike dhe respektin për të drejtën ndërkombëtare, mund të garantojë një të ardhme të qëndrueshme për rajonin dhe një BE që mbetet e besueshme në sytë e qytetarëve të Ballkanit.