Cilat vende të Ballkanit Perëndimor kanë më shumë sanksione amerikane: Maqedonia e Veriut në vendin e katërt

Shtetet e Bashkuara të Amerikës (SHBA), që nga 31 janari 2025, kanë 398 sanksione aktive kundër individëve, kompanive dhe organizatave nga Ballkani Perëndimor.

Konkretisht, më së shumti sanksione janë vendosur ndaj Bosnjë dhe Hercegovinës (177), më pas Serbisë (80), Kosovës (60), Maqedonisë së Veriut (46), Shqipërisë (23) dhe Malit të Zi (11), ndërsa një masë ndëshkuese lidhet edhe me një person nga Kroacia.

Baza e të dhënave për sanksionet

“Zëri i Amerikës” krijoi bazën e parë të të dhënave kërkimore, e cila përfshin të gjitha sanksionet e vendosura nga Zyra për Kontrollin e Pasurive të Huaja e Departamentit të Thesarit të SHBA-së (OFAC) dhe ato të vendosura nga Departamenti i Shtetit gjatë periudhës 2017-2024.

“Sanksionet janë një nga mjetet më të rëndësishme të politikës së jashtme të SHBA-së”, thotë Richard Nephew, ekspert për sanksionet, i cili deri vonë ishte koordinator i Departamentit të Shtetit për luftën globale kundër korrupsionit.

“Sanksionet na japin mundësinë të përballemi me aktorë armiqësorë dhe të ushtrojmë presion mbi ata që duam të marrin një vendim të caktuar politik”, shton ai.

John Smith, ish-drejtor i OFAC-it, thekson se qëllimi kryesor i sanksioneve amerikane është “parandalimi dhe pengimi i aktiviteteve të caktuara shqetësuese dhe detyrimi i individëve për të ndryshuar sjelljen e tyre”.

Ai shton se është e rëndësishme të theksohet se shumica e sanksioneve amerikane, përfshirë ato për Ballkanin Perëndimor, nuk janë të drejtuara kundër shteteve në tërësi, por kundër individëve dhe organizatave specifike.

Dy periudha të mëdha sanksionesh

SHBA-ja vendosi sanksione ndaj Ballkanit Perëndimor kryesisht në dy periudha kohore. Midis viteve 2001 dhe 2004, ato u vendosën për shkak të krimeve të luftës, destabilizimit të shteteve dhe kërcënimeve ndaj paqes pas shpërbërjes së Jugosllavisë. Pas një periudhe të gjatë me vetëm disa sanksione në vit, këto masa politike u bënë sërish të rëndësishme që nga viti 2021, kryesisht për shkak të korrupsionit, rrezikimit të paqes dhe stabilitetit, si dhe pushtimit rus të Ukrainës.

Në katër vitet e fundit janë sanksionuar shumë zyrtarë të lartë, përfshirë presidentin e Republikës Srpska në Bosnjë dhe Hercegovinë, Milorad Dodik, ministrat e qeverisë serbe Aleksandar Vulin dhe Nenad Popoviq, ish-kryeministrin e Maqedonisë së Veriut, Nikola Gruevski, si dhe ish-kryeministrin e Serbisë dhe Malit të Zi, Fadil Novaliq.

“Vitet e fundit kemi parë shumë aktorë të ndryshëm në Ballkanin Perëndimor që kërcënojnë stabilitetin e rajonit”, thotë Nephew. “Ata mund ta bëjnë këtë në mënyra të ndryshme, përfshirë minimin e proceseve demokratike, rrezikimin e të drejtave të njeriut ose përfshirjen në korrupsionin që po e rrënon këtë rajon.”

Sipas “Zërit të Amerikës”, shumica e sanksioneve për Ballkanin Perëndimor janë vendosur për terrorizëm, krim të organizuar dhe trafik droge.

Sanksione të reja për Dodik dhe bashkëpunëtorët e tij

Që nga luftërat në ish-Jugosllavi, presidentët amerikanë kanë rinovuar çdo vit gjendjen e jashtëzakonshme për rajonin e Ballkanit Perëndimor, duke lehtësuar mbajtjen e sanksioneve të vjetra dhe vendosjen e të rejave.

Në bazën e të dhënave të “Zërit të Amerikës”, shumica e sanksioneve janë vendosur nga OFAC – gjithsej 341 – dhe janë kategorizuar në lista të ndryshme. Lista më e madhe është ajo “Ballkanike”, e cila përfshin 152 individë dhe 16 kompani e organizata.

Ndër të sanksionuarit janë kriminelë lufte si Radovan Karaxhiq, Veselin Slivançanin, Milan Martiq dhe Ratko Mlladiq, anëtarë të familjes së Sllobodan Millosheviqit, si dhe organizata si lëvizja çetnike Ravna Gora dhe ANA.

Sa efektive janë sanksionet?

Sanksionet përfshijnë zakonisht ndalimin e hyrjes në SHBA, ngrirjen e pasurive dhe bizneseve në SHBA dhe ndalimin e aktiviteteve me kompani dhe qytetarë amerikanë.

Megjithatë, duke pasur parasysh se shumë nga të sanksionuarit nga Ballkani Perëndimor nuk kanë pasuri ose interesa financiare në SHBA dhe në shumë raste vazhdojnë të marrin pjesë në jetën publike dhe të fitojnë mijëra vota në zgjedhje, efektiviteti i sanksioneve shpesh vihet në dyshim.

Ruggero Scaturro, analist në Iniciativën Globale kundër Krimit të Organizuar Transnacional, bashkautor i një raporti mbi efektivitetin e sanksioneve në Ballkanin Perëndimor, publikuar në dhjetor 2024, thotë se ndikimi i sanksioneve nuk është i njëjtë në të gjitha vendet.

Në Shqipëri dhe Maqedoninë e Veriut, politikanët dhe partitë në pushtet shpesh distancohen nga individët e sanksionuar për të ruajtur reputacionin e tyre. Ndërkohë, në Bosnjë dhe Hercegovinë dhe Serbi, disa individë të sanksionuar kanë avancuar në pozita edhe më të larta.

Aleksandar Vulin, i cili u përfshi në listën e OFAC-it në korrik 2023 për përfshirje në krim të organizuar dhe trafik droge, dha dorëheqje nga pozita e tij, por në prill 2024 u bë zëvendëskryeministër i Serbisë.

Sa shpesh përditëson OFAC të dhënat?

Të dhënat e OFAC-it nuk janë gjithmonë të plota dhe të sakta, me disa emra të shkruar gabim dhe disa sanksione të vjetra që nuk përmendin saktësisht vendin përkatës.

Ekspertët theksojnë se efektiviteti i sanksioneve amerikane do të ishte më i madh nëse BE-ja do të vendoste të njëjtat masa, pasi shumë nga zyrtarët dhe kompanitë e sanksionuara kanë pasuri dhe interesa financiare në Evropë dhe udhëtojnë shpesh atje.

Megjithatë, vendet anëtare të BE-së ende nuk janë dakordësuar për sanksione ndaj Ballkanit Perëndimor. Për shembull, Hungaria dhe kryeministri i saj Viktor Orban kundërshtojnë sanksionet ndaj Dodikut, pavarësisht propozimit të Parlamentit Evropian.