Shqetësim në Shqipëri: Projekti “Qyteti i Mençur” aktivizon alarmin për mbikëqyrjen masive të qytetarëve

Një hulumtim i kryer nga BIRN Albania për sistemin “Qyteti i Mençur” nxjerr në pah shqetësimet në vend se kompania “Presight AI” – pjesë e grupit G42 me seli në Emiratet e Bashkuara Arabe – do të kryejë mbikëqyrje masive të qytetarëve shqiptarë.

Abonohu falas në Viber për të marrë lajmet më të rëndësishme

Rekomanduar:

• Qarkullimi i së shtunës në supermarketet ishte 11.3% më i lartë se të shtunën e kaluar
• Dëmtimi i kabllit optik në Detin Baltik nuk është sabotazh, thotë Stokholmi
• OKB-ja pohon se ushtria ruse po vret gjithnjë e më shumë të burgosur ukrainas

Ky raport ndjek zhvillimet që nisën nga një ceremoni zyrtare në Abu Dhabi në prill 2024, kur ish-ministri i Brendshëm Taulant Balla nënshkroi një memorandum mirëkuptimi me kompaninë “Presight AI” në Emiratet e Bashkuara Arabe.

“Ky projekt nuk është vetëm një investim në teknologji, por një investim në sigurinë dhe mirëqenien e qytetarëve tanë”, deklaroi Balla pas nënshkrimit të memorandumit.

“Marrëveshja parashikon instalimin e një rrjeti të avancuar kamerash dhe radarësh në qytetet kryesore të Shqipërisë, i cili premton rritjen e sigurisë publike dhe transformimin e menaxhimit të trafikut përmes teknologjive moderne, përfshirë inteligjencën artificiale.
Megjithatë, fakti që marrëveshja është klasifikuar si sekrete nga qeveria shqiptare ka ngritur shqetësime mes aktivistëve të të drejtave të njeriut dhe ekspertëve të privatësisë, të cilët paralajmërojnë për rrezikun e abuzimit dhe mungesës së transparencës në projekte të tilla.
Përfshirja e kompanisë “Presight AI”, pjesë e grupit G42 – që është përballur me akuza për lidhje me qeverinë kineze dhe shkelje të të drejtave të njeriut – ka shtuar këto shqetësime dhe ka ngritur pyetje serioze për sigurinë e të dhënave personale dhe sovranitetin e informacionit që do të mbledhë sistemi”,** shkruan BIRN Albania.

Sipas ekspertes Marwa Fatafta, e cila merret me të drejtat dixhitale në Lindjen e Mesme dhe Afrikën e Veriut për organizatën “Access Now”, natyra e fshehtë e kësaj marrëveshjeje shkakton shqetësime serioze për qëllimet e qeverisë shqiptare.

“Publiku ka të drejtë të dijë se çfarë teknologjie po përdorin autoritetet në qytetet e tyre dhe për çfarë arsye; çfarë të dhënash do të mblidhen dhe për çfarë qëllimi; dhe më e rëndësishmja, cilat agjenci publike apo private do të kenë akses në të dhënat e tyre personale. Në mungesë të këtij informacioni, njerëzve do t’u jetë më e vështirë të kundërshtojnë sistemet e zbatuara ose të kërkojnë drejtësi në rast se preken padrejtësisht”, shtoi Fatafta.

Kompania “Presight AI” nuk ka dhënë asnjë koment për BIRN në lidhje me shqetësimet e ngritura për projektin e saj me qeverinë shqiptare.

Projekti “Qyteti i Mençur”

Si përgjigje ndaj një kërkese për informacion të lirë, Ministria e Brendshme e Shqipërisë tha për BIRN se projekti “Qyteti i Mençur” erdhi si rezultat i një memorandumi bashkëpunimi midis Tiranës dhe Abu Dhabit për luftën kundër krimit të organizuar dhe çështjeve të sigurisë.

“Përdorimi i sistemeve të inteligjencës artificiale dhe analizës së të dhënave synon të rrisë efikasitetin urban dhe qëndrueshmërinë, të përmirësojë sigurinë publike përmes parandalimit dhe dokumentimit të krimeve përmes investimeve teknologjike dhe edukimit të komunitetit”, deklaroi Ministria e Brendshme.

Sipas ministrisë, ky memorandum u firmos bazuar në Ligjin nr. 145/2020 “Për ratifikimin e marrëveshjeve të bashkëpunimit ekonomik midis Këshillit të Ministrave të Republikës së Shqipërisë dhe Qeverisë së Emirateve të Bashkuara Arabe”.

Në një intervistë për emisionin “Opinion” në TV Klan më 30 maj 2024, ish-ministri i Brendshëm Taulant Balla tha se projekti do të shtrihej në Tiranë dhe në 19 qytete të tjera të vendit.

Ekspertët argumentojnë se sistemi i mbrojtjes së të dhënave personale dhe sigurisë së të dhënave në Shqipëri është i dobët, ndërsa mbikëqyrja masive e popullsisë përmes kamerave konsiderohet si një nga shkeljet më të rënda të privatësisë, ndaj rreziqet nga projekti “Qyteti i Mençur” konsiderohen të larta.

Sipas avokates dhe studiueses së sigurisë dixhitale, Megi Reçi:

“Për çdo ndërhyrje apo kufizim të të drejtave themelore, autoritetet duhet të garantojnë ligjshmëri, proporcionalitet dhe llogaridhënie – duke zgjedhur masën më pak kufizuese ose dëmtuese dhe duke ofruar justifikime të duhura në mënyrë transparente”.

Ajo shtoi se “qeveria nuk ka publikuar asnjë analizë apo vlerësim për këtë çështje, por thjesht ka shpallur masën”.

Sipas Marwa Fatafta nga “Access Now”, “qeveritë dhe kompanitë shpesh përdorin narrativa teknologjike optimiste për të promovuar projekte ‘të mençura’, ‘kreative’ apo ‘të qëndrueshme’, por këta të ashtuquajtur ‘qytete të mençur’ janë, në thelb, projekte mbikëqyrjeje të bazuara në grumbullimin dhe përpunimin masiv të të dhënave personale të njerëzve, pa dijeninë ose pëlqimin e tyre”.

“Pavarësisht pretendimeve për përmirësimin e cilësisë së jetës dhe sigurisë publike, instalimi i sistemeve të mbikëqyrjes së drejtuar nga inteligjenca artificiale, si teknologjitë e njohjes së fytyrës, mundëson mbikëqyrje masive dhe diskriminim përmes monitorimit,” shtoi ajo.

Sipas saj, në vendet me demokraci të kufizuar apo autoritare, mbikëqyrja shtetërore krijon një efekt frikësimi që ndikon në sjelljen e njerëzve dhe cenon të drejtat e tyre themelore.

“Projekte të tilla duhet të zbatohen me transparencë të plotë dhe në konsultim me ekspertët e të drejtave të njeriut dhe mbrojtjes së të dhënave në vend. Autoritetet shqiptare duhet t’i japin përparësi mbrojtjes së të drejtave të qytetarëve të tyre për privatësi dhe siguri të të dhënave”, përfundoi Fatafta.